به گزارش «پایگاه خبری گفتمان دریا»، سامانه یکپارچه عملیات بندری که با هدف ارتقای ایمنی، افزایش سرعت تخلیه و بارگیری، کاهش زمان توقف کالاها و بهینه‌سازی عملیات لجستیکی در بنادر کشور طراحی شده، پس از گذشت چند ماه از بهره‌برداری آزمایشی در دو بندر مهم شهیدرجایی و امام‌خمینی(ره)، همچنان با مشکلات و ضعف‌های بنیادین مواجه است. گزارش‌های میدانی و تحلیل‌های کارشناسی نشان می‌دهد این سامانه نتوانسته در عمل، به اهداف تعریف‌شده برسد و در مواردی نظیر انفجار اخیر در بندر شهیدرجایی نیز عملکردی پیشگیرانه نداشته است.

براساس گزارشی که روزنامه دنیای اقتصاد در این باره منتشر کرده است، از جمله مهم‌ترین ضعف‌های سامانه می‌توان به نبود یکپارچگی اطلاعات با سایر سامانه‌های کلیدی کشور از جمله گمرک، لجستیک و ایمنی اشاره کرد. اطلاعات کالاهای خطرناک، که باید با دقت و در زمان مناسب به تمامی نهادهای مرتبط منتقل شود، همچنان به‌صورت جزیره‌ای و پراکنده میان سازمان‌ها جریان دارد. این عدم هماهنگی منجر به ناهماهنگی در شناسایی، جانمایی و مدیریت کالاهای پرخطر شده و در مواردی مانند حادثه شهیدرجایی به خسارات جدی انجامیده است.

چالش‌های کلیدی سامانه چیست؟

سیاوش یگانه، کارشناس صنعت دریایی، در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» اعلام کرده است که ضعف در شفاف‌سازی و کنترل کالاهای خطرناک، نبود امکانات نظارت هوشمند، عدم‌استفاده از تحلیل‌های داده‌محور و خلأ هشدارهای خودکار از جمله چالش‌های کلیدی سامانه فعلی است. به گفته وی، خوداظهاری ناصحیح برخی صاحبان کالا نیز به دلیل نبود سازوکارهای کنترلی در سامانه، عملاً بی‌پاسخ مانده و زمینه‌ساز بروز تخلفات خطرناک شده است.

زمان تکمیل سامانه

در همین زمینه، عادل دریس، مدیرکل امور بندری سازمان بنادر و دریانوردی، با اشاره به اهداف کلان این سامانه مانند تسهیل در فرآیندهای ورود، انبارش و خروج کالا و ارتقاء عملکرد بنادر، اذعان کرده که هنوز فاز نهایی آن اجرایی نشده و بهره‌برداری کامل در سه فاز (ورود کالا از خشکی، از دریا، و هوشمندسازی عملیات) تا مرداد ماه سال جاری برنامه‌ریزی شده است. وی همچنین اعلام کرده که مراحل نهایی آزمون سامانه تا خرداد ماه در دیگر بنادر نیز اجرا خواهد شد، با این حال تاکنون هیچ آمار دقیقی از بهبود بهره‌وری، کاهش زمان عملیات یا افزایش درآمد ارزی ناشی از سامانه منتشر نشده است.

در همین حال، ضعف در بهره‌برداری انسانی نیز یکی دیگر از چالش‌های جدی این سامانه به شمار می‌رود. به رغم تهیه آموزش‌های اولیه، کاربران همچنان در استفاده از امکانات سامانه، از جمله ثبت دقیق اطلاعات یا واکنش به هشدارها، دچار سردرگمی هستند. این موضوع به‌ویژه در مورد کالاهای خطرناک بسیار حائز اهمیت است، زیرا سامانه باید هشدارهای مشخص و پروتکل‌های ایمنی را به کاربر ارائه دهد، در حالی‌که در حال حاضر چنین قابلیتی دیده نمی‌شود.

از منظر آماری نیز اگرچه تعداد ورود کشتی‌ها به بنادر در سال ۱۴۰۳ نسبت به سال پیش از آن ۱۳ درصد رشد داشته و کشتی‌های بالای هزار تن نیز افزایش ۲۴ درصدی را تجربه کرده‌اند، اما ایران همچنان سهمی کمتر از یک درصد در تجارت بندری جهان دارد. ظرفیت ۲۹۵ میلیون‌تنی بنادر کشور نیز به‌طور کامل بهره‌برداری نشده و حدود ۸۰ میلیون تن آن در سال گذشته بلااستفاده باقی‌مانده است. این در حالی است که بنادر کشور می‌توانند با استفاده از سامانه‌های هوشمند، نقش پررنگ‌تری در اقتصاد منطقه‌ای و جهانی ایفا کنند.

براساس بررسی‌های به عمل آمده، ضعف عملکرد سامانه یکپارچه عملیات بندری، هم در بخش نرم‌افزاری و هم در ارتباط با نیروی انسانی و نظارت میدانی، از دلایل عمده انفجار در بندر شهیدرجایی محسوب می‌شود. گزارش‌های رسمی نشان می‌دهد در این حادثه، کانتینرهایی که حاوی مواد خطرناک بودند، به‌عنوان محموله‌های عادی اظهار شده و بدون رعایت مقررات ایمنی در بندر نگهداری شدند؛ وضعیتی که در صورت عملکرد صحیح سامانه و نظارت موثر، می‌توانست شناسایی و پیشگیری شود.

به‌نظر می‌رسد ادامه روند فعلی بدون اصلاح ساختاری سامانه، ادغام موثر با سایر زیرساخت‌های اطلاعاتی و ارتقاء سطح آموزش کاربران، منجر به تکرار حوادث مشابه و تداوم بهره‌وری پایین بنادر خواهد شد. کارشناسان توصیه می‌کنند که با رویکردی مبتنی بر تحلیل خطر و استفاده از فناوری‌های نوین مانند هوش مصنوعی، اینترنت اشیاء و الگوریتم‌های نظارتی، نسل جدیدی از سامانه‌های بندری طراحی و عملیاتی شود تا با افزایش ایمنی، بهره‌وری و شفافیت، بنادر ایران بتوانند نقش کلیدی‌تری در زنجیره تامین جهانی ایفا کنند.

منبع خبر: دنیای اقتصاد