به گزارش پایگاه خبری گفتمان دریا، آبنگاری یا هیدروگرافی (Hydrography) شاخه‌ای‌ از علوم نقشه‌برداری است که پیرامون تهیه نقشه و داده‌های مکانی از ژرفای آب‌ها بحث می‌کند. در واقع تمامی فعالیت‌های مربوط به تهیه نقشه از عمق دریا، اقیانوس، دریاچه‌های طبیعی و سدها و همچنین رودخانه‌ها در حیطه تخصصی دانش آبنگاری می‌گنجد. این فعالیت در ایران نیز از حدود 50 سال پیش با همکاری کشورهای توسعه‌یافته آغاز و پس از انقلاب به طور مستقل توسط سازمان‌ها و متخصصان داخلی دنبال شده است، اما آن‌طور که کارشناسان و فعالان این حوزه می‌گویند در سال‌های اخیر، خرید تجهیزات و به‌روزرسانی دستگاه‌های هیدروگرافی به دلیل تحریم‌ها با مشکلاتی مواجه شده، مشکلاتی که هرچند نمی‌تواند عملیات هیدروگرافی را متوقف یا غیراستاندارد کند، اما عملیات نقشه‌برداری از آب‌های سرزمینی را سخت‌تر و پرهزینه‌تر کرده است. به‌منظور بررسی فعالیت‌های کشور در این زمینه به سراغ دو تن از فعالان این حرفه و تخصص رفتیم تا بیشتر در جریان چالش‌های انجام چنین نقشه‌برداری‌هایی قرار گیریم.

رئیس هیئت‌مدیره انجمن هیدروگرافی و آبنگاری ایران، در گفت‌وگو با خبرنگار ماهنامه ترابران با بیان اینکه هیدروگرافی عملیاتی ابزارمحور و بر پایه تکنولوژی است، چالش اصلی ایران را در این حوزه، خرید تجهیزات می‌داند.

شهریار قره‌داغی، با تاکید بر اهمیت هیدروگرافی در امور دریایی، تصریح می‌کند: «تا زمانی‌که شناخت کافی نسبت به وضعیت بستر و عمق دریا وجود نداشته باشد، هیچ‌گونه فعالیت دریایی اعم از حمل‌ونقل، ناوبری، شیلات و… امکان‌پذیر نخواهد بود؛ به عبارت بهتر می‌توان گفت که کلید ورود به دریا هیدروگرافی است.»

او یادآور می‌شود: «لایروبی بنادر و اسکله‌های صادراتی، ایجاد سازه‌های دریایی و مهندسی سواحل، ناوبری و حمل و‌ نقل دریایی، امور شیلات و ایجاد قفس‌های پرورش ماهی، ارائه عمق‌نگاشت مناطق، احداث سکوی نفتی و خطوط لوله و مخابرات در زیر دریا، گردشگری و حفاظت دریایی برای ایمن‌سازی دریایی و همچنین اهداف نظامی از جمله کاربردهای مهم هیدروگرافی محسوب می‌شوند.»

این کارشناس درباره وظایف ایران پس از عضویت در سازمان بین‌المللی هیدروگرافی می‌گوید: «براساس مقررات سازمان بین‌المللی هیدروگرافی اعضا تعهد می‌دهند که دریاهای سرزمینی خود را هیدروگرافی کنند. ایران نیز از سال ۱۹۹۶ عضو سازمان بین‌المللی هیدروگرافی شده و از آن سال، نقشه‌برداری از آب‌های سرزمینی را برعهده گرفته است. البته ایران از دیرباز وظیفه آبنگاری از سواحل خود را انجام می‌داده، چون اقتصاد ما منوط به حمل‌ونقل دریایی است و اکثر کالاهای اساسی از طریق دریا جا‌به‌جا می‌شوند، بنابراین اگر چنین نقشه‌هایی تهیه نمی‌شد و هیدروگرافی به‌روز و به‌هنگام وجود نداشت، کشتی‌ها از پهلوگیری در بنادر ما اجتناب می‌کردند.»

او در پاسخ به این سوال که متولی هیدروگرافی از آب‌های سرزمینی کدام نهاد یا سازمان است، توضیح می‌دهد: «در ایران سه سازمان متولی امور هیدروگرافی هستند؛ سازمان بنادر و دریانوردی، سازمان نقشه‌برداری و بالاخره سازمان جغرافیایی نیروی‌های مسلح کشور که باید عملیات هیدروگرافی را به صورت دوره‌ای و منظم انجام دهند.»

موانع پیش‌روی خرید تجهیزات به‌روز هیدروگرافی

قره‌داغی وضعیت هیدروگرافی ایران را در سطح متوسط دنیا ارزیابی می‌کند و می‌افزاید: «هیدروگرافی عملیاتی ابزارمحور و بر پایه تکنولوژی است که بدون وجود تجهیزات به‌روز انجام نمی‌شود و چالش اصلی ما هم در این حوزه، خرید تجهیزات است.»

او در پاسخ به این پرسش که آیا تکنولوژی که ایران برای نقشه‌برداری از آب‌های سرزمینی از آن استفاده می‌کند به‌روز و مطابق با استانداردهای جهانی هست، در ابتدا تاکید می‌کند که در امور هیدروگرافی لازم است که استاندارد بین‌المللی رعایت شود، چون نتایج عملیات هیدروگرافی منجر به نقشه‌هایی می‌شود که کشتی‌ها برای تردد بین‌المللی از آن استفاده می‌‌کنند، پس باید بر اساس استاندارد بین‌المللی صورت گیرد و برای انجام آن از ابزارهای استاندارد استفاده شود.

او با بیان این مقدمه می‌افزاید: «با وجود مشکلات جدی در تهیه تجهیزات به‌روز از کشورهای توسعه‌یافته، تجهیزات اولیه خوبی در کشور هست که می‌توان عملیات آبنگاری را با دقت و پوشش خوب در دریاهای سرزمینی انجام داد. به عبارت دیگر، تجهیزات مورداستفاده توسط ما مشکلی از نظر دقت اندازه‌گیری ندارند، ولی اکنون برای تامین تجهیزات به‌روز با مشکلات زیادی روبه‌رو هستیم. البته اگر دستگاه‌‌ها به‌روز نباشند برای تهیه نقشه مشکلی ایجاد نمی‌شود، اما کار را برای اپراتور و عملیات را سخت‌تر و پرهزینه‌تر می‌کند.» این کارشناس در بخش دیگری از این گفت‌وگو درباره لزوم نقشه‌برداری به‌روز از آب‌های سرزمینی، با بیان اینکه محیط دریا محیط پویا و سیالی است و هیدروگرافی باید به صورت دوره‌ای در بنادر انجام شود، می‌گوید: «ما به علت جریان‌های دریایی با جابه‌جایی رسوب‌های دریایی مواجه هستیم، بنابراین در اسکله‌ها، مناطق ساحلی و لنگرها مشکل انباشت رسوب وجود دارد و به همین دلیل باید به صورت مرتب هیدروگرافی انجام شود تا وضعیت بستر دریاها را پایش کنیم.»

لزوم برون‌سپاری پروژه‌های هیدروگرافی به بخش خصوصی

رئیس انجمن هیدروگرافی و آبنگاری ایران سپس بر لزوم حمایت دولت از شرکت‌های خصوصی فعال در این حوزه تاکید می‌کند و می‌گوید: «عموماً کارفرمای بخش خصوصی در حوزه هیدروگرافی دولت است، بنابراین باید از ما حمایت‌های لازم صورت گیرد و همچنین دولت به بخش خصوصی در این حوزه تسهیلات و پروژه واگذار کند.»

قره‌داغی با بیان اینکه باید پذیرفت که بخش دولتی در این حوزه توان رقابت با پتانسیل و نیروی انسانی بخش خصوصی را ندارد، می‌افزاید: «سازمان بنادر و همچنین دو سازمان دیگری که متولی امور هیدروگرافی هستند باید پروژه‌ها را برون‌سپاری کنند، اما الان تنها سازمانی که این کار را انجام می‌دهد سازمان بنادر است که سالیانه پروژه‌هایی تعریف و به شرکت‌های خصوصی برون‌سپاری می‌کند. دو سازمان دیگر، این کار را راساً انجام می‌د‌هند و چون از امکانات و پتانسیل بخش خصوصی برخوردار نیستند با مشکلات زیادی هم روبه‌رو می‌شوند.»

این کارشناس با تاکید بر اینکه ما در بخش خصوصی در حوزه عملیات هیدروگرافی نیاز به حمایت دولت‌ها و دریافت تسهیلات برای خرید تجهیزات خاص داریم می‌گوید: «تجهیزات این حوزه فقط در چند کشور محدود تولید می‌شود. ضمن اینکه کشور ما در زمینه تولید تجهیزات هیدروگرافی هیچ فعالیتی ندارد، بنابراین مجبوریم تجهیزات را از چند کشور محدود تهیه کنیم که در این مورد به واسطه تحریم‌ها با مشکلات زیادی روبه‌رو شده‌ایم.»

قره‌داغی با بیان اینکه ایران تجهیزات هیدروگرافی را از کشورهایی چون آمریکا، استرالیا، دانمارک، انگلیس و چین تهیه می‌کند، یادآور می‌شود: «به خاطر تحریم‌ها، تعداد شرکت‌های طرف معامله هم محدود شده است، بنابراین نیازمند حمایت این سه سازمان هستیم تا بتوانیم شرکت‌هایمان را زنده نگه داریم.»

او با اشاره به نبود مقاطع کارشناسی ارشد و دکترای رشته هیدروگرافی در ایران، یادآور می‌شود: «در حال حاضر هیدروگرافی فقط در مقطع کارشناسی در دو دانشگاه تهران و دانشگاه آزاد تهران – شمال به صورت محدود دانشجو می‌پذیرد، با این حال سطح دانش فنی و مطالعات در این حوزه نسبتاً خوب است.»

تحریم با دانش هیدروگرافی در ایران چه کرد؟

به اعتقاد یکی دیگر از کارشناسان هیدروگرافی نیز وضعیت ایران در حوزه هیدروگرافی نسبت به سال ۸۵ که شرکت‌های خارجی کشور را به دلیل تحریم‌‌ها ترک کردند پیشرفت کرده است، چون هم نیروی متخصص داخلی تربیت شده و هم تجهیزات پیشرفته‌تر شده است، اما او هم مانند رئیس انجمن هیدروگرافی و آبنگاری تاکید دارد: «با وجود اینکه نقشه‌ها و چارت‌های هیدروگرافی در ایران تقریباً مطابق با استانداردهای روز دنیا است، اما به دلیل تحریم‌ها معمولاً تکنولوژی‌های نوین مورد نیاز برای ارائه خدمات هیدروگرافی به‌خصوص در صنایع نفت و گاز به سختی، با هزینه بیشتر و تاخیر زمانی (به دلیل استفاده از روش‌های غیرمستقیم) وارد کشور شود.»

هادی رسول‌زاده می‌گوید: «سال ۸۵ که کار را شروع کردیم حتی اساتید دانشگاه فقط اسامی دستگاه‌ها را شنیده بودند و کار کردن با آنها را بلد نبودند، اما الان همه آن دستگاه‌ها در کشور موجود است و بومی‌سازی شده، به عبارت دیگر به نسبت سال ۸۵ از نیستی به هستی رسیده‌ایم. در دوره‌ای شتاب زیاد بود، اما الان به جای اینکه کار از نظر کیفی توسعه پیدا کند، در حال توسعه پیدا کردن از نظر کمی است.»

این کارشناس درباره تاثیرات تحریم‌ها در حوزه هیدروگرافی، گفت: «قبل از تحریم‌ها خصوصاً در زمینه هیدروگرافی حوزه نفت و گاز، شرکت‌های پیمانکار خارجی در ایران فعال بودند و توانمندی فنی و تکنولوژیکی در هیدروگرافی صرفاً معطوف به عملیات‌های عمق‌یابی و هیدروگرافی در زمینه تهیه نقشه‌ها و چارت‌های دریایی بود، اما با شروع تحریم‌ها و خروج این شرکت‌ها از ایران، به تدریج فرصت برای رشد و توسعه شرکت‌های پیمانکار داخلی در حوزه صنایع نفت و گاز به‌وجود آمد و متخصصان داخلی به مرور با تلاش خود به دانش فنی و تکنولوژی هیدروگرافی در این حوزه دست یافتند.» او با تاکید بر اینکه اکنون در حوزه نفت و گاز، نیازهای هیدروگرافی کشور، بومی‌سازی شده و شرکت‌های ایرانی این کار را انجام می‌دهند، می‌افزاید: «اکنون دو شرکت بزرگ و ۴ یا ۵ شرکت کوچک در این زمینه فعالیت می‌‌کنند و توانمندی این شرکت‌ها نیز برای اینکه نیازمندی صنعت نفت و گاز کشور را پوشش دهند، کافی است.»

این کارشناس هیدروگرافی با بیان اینکه با وجود اقدامات ارزنده، در زمینه تکنولوژی نوین مورد نیاز برای هیدروگرافی آب‌های عمیق بیش از ۲۰۰ متر، تاکنون اقدام موثری صورت نگرفته و تجربه عملیاتی در کشور وجود ندارد، درباره وضعیت ایران در حوزه هیدروگرافی نسبت به سایر کشورها، می‌گوید: «متاسفانه ما داده علمی و مستندی در زمینه بررسی جایگاه و وضعیت هیدروگرافی کشور در بین کشورهای دارای این صنعت را نداریم، اما از نظر من، در حال حاضر، به لحاظ تکنولوژی های مورد استفاده در خدمات هیدروگرافی مورد نیاز در حوزه صنایع نفت و گاز می‌توانیم نمره 70 را از 100 به دانش فنی بومی شده، امکانات تجهیزاتی به‌وجود آمده و متخصصان داخلی فعال در این حوزه اختصاص داد.»

چالش‌های تامین تجهیزات و دستگاه‌های هیدروگرافی

رسول‌زاده در پاسخ به این پرسش که تجهیزاتی که در ایران استفاده می‌شود به‌روز است یا خیر، گفت: «البته در دنیا تکنولوژی به‌روزتری هم در حوزه هیدروگرافی وجود دارد و مورد استفاده قرار می‌گیرد، اما قیمت آن گران است و چون نیازمندی داخلی را همین تجهیزات موجود در ایران پوشش می‌دهند، وارد کردن آنها مانند وارد کردن کالای لوکس است و توجیه اقتصادی ندارد.»

او با اشاره به اینکه امکان استفاده از داده‌های بین‌المللی از مطالعات ماهواره‌ای و میدانی انجام‌شده در دنیا وجود دارد، اما دسترسی به آنها بسیار سخت و بعضاً غیرممکن شده، به بعضی از مشکلات مربوط به تجهیزات اشاره کرده و می‌گوید: «الان یک یا دو شرکت نوپا در این زمینه فعالیت می‌کنند، اما باید از این شرکت‌ها حمایت شود تا بتوانیم تکنولوژی جدید را در کشور بومی‌سازی کنیم. به عبارت دیگر، باید شرکت‌های دولتی به این شرکت‌ها مجال کار و فعالیت دهند. هیدروگرافی موردنیاز عموم مردم نیست و صرفاً دولت‌ها به آن نیاز دارند و مشتری این شرکت‌ها هستند، اما متاسفانه حمایتی از جانب آنها وجود ندارد.»

رسول‌زاده با بیان اینکه تقریبا ۹۰ درصد تجهیزات هیدروگرافی در صنعت نفت و گاز وارداتی است و در ایران شرکتی که این تجهیزات را تولید کند وجود ندارد، توضیح می‌دهد: «البته این‌گونه هم نیست که همه کشورها خودشان تجهیزات هیدروگرافی را تولید کنند و فقط کشورهای محدودی تولیدکننده این تجهیزات محسوب می‌شوند و بقیه کشورها از تولیدات آنها استفاده می‌کنند.»

این کارشناس هیدروگرافی با اشاره به اینکه ما در دوره‌ای تلاش کردیم GPS تولید کنیم، اما در نهایت به این نتیجه رسیدیم تعرفه گمرکی‌ برای واردات کل یک دستگاه GPS از وارد کردن قطعات آن به صورت جداگانه و مونتاژ کردن آن کمتر است، خاطرنشان می‌کند: «در ایران یک یا دو دستگاه مثل سنسورهای دریایی یا GPS مونتاژ می‌شود، اما همین هم چندان صرفه اقتصادی ندارد. البته در این زمینه نمی‌توان کار خیلی زیادی کرد، چون نیاز به سرمایه‌گذاری زیادی دارد و اگر حمایت دولتی وجود نداشته نباشد، امکان ورود به این حوزه‌ها وجود ندارد و توجیه اقتصادی نخواهد داشت.»

انتهای پیام/