به گزارش پایگاه خبری گفتمان دریا، در حال حاضر بسیاری از کشورها برای تجارت متکی به بنادر خود هستند. بنادر از جمله عوامل تسریع در فرآیند توسعه اقتصاد ملی و منطقه ای و یکی از حلقه های اصلی حمل و نقل دریایی و مبادی ورود و خروج کالا است. بنادر چابهار و گوادر که در جغرافیای ایران و پاکستان موقعیت دارند و جزئی از خاورمیانه و جنوب آسیا محسوب می شوند طی سال های گذشته مورد توجه قدرت های اقتصادی مطرح در سطح نظام بین الملل به خصوص چین و هند قرار گرفته اند. هم اکنون کشورهای چین، هند، پاکستان و ایران باهم به رقابت دارند تا توسعه بندرگوادر را به سرانجام برسانند.

بندر گوادر کجاست؟

بندر گوادر در ایالت بلوچستان پاکستان و در ساحل دریای عرب قرار گرفته است. طرح تأسیس این بندر عمیق نخستین بار در سال ۱۳۳۲ شمسی مطرح شد، یعنی زمانی که مالکیت این بندر در اختیار پادشاهی عمان بود. که نهایتاً با کمک آمریکا به عنوان میانجی مذاکرات میان دولت های پاکستان و عمان پس از ۲۰۰ سال حاکمیت پادشاهی عمان بر این بندر و با پرداخت ۳ میلیون دلار بهای خرید آن از سوی پاکستان به عمان در تاریخ ۸ دسامبر ۱۹۵۸ به اسلام آباد فروخته شد و به طور رسمی به عنوان بخشی از خاک پاکستان اعلام شد.

فاصله گوادر در خاک پاکستان از بندر کراچی به عنوان بزرگترین شهر تجاری پاکستان ۵۳۳ کیلومتر و فاصله آن از مرز ایران نیز ۱۲۰ کیلومتر است. همچنین فاصله دریایی بندر گوادر از سواحل کشور عمان حدود ۳۸۰ کیلومتر برآورد شده است.

طرح های اولیه توسعه بندر گوادر در سال ۱۹۹۲ مطرح شد اما طی سال های بعد به دلیل نبود منابع لازم برای توسعه این بندر از یک سو و اعمال تحریم های بین المللی علیه اسلام آباد به دلیل آزمایش بمب هسته ای پاکستان در ماه مه ۱۹۹۸ منجر به اجرایی نشدن پروژه احداث و توسعه بندر گوادر شد.

در نهایت، فرآیند اجرایی شدن فاز نخست توسعه بندر گوادر در سال ۲۰۰۲ با انجام توافق میان دو کشور پاکستان و چین و قرار سرمایه گذاری پکن در این پروژه وارد مرحله مطالعه و ساخت شد. کار ساخت این فاز در سال ۲۰۰۷ به پایان رسید و نهایتاً در سال ۲۰۰۸، این پروژه عمرانی با ورود محموله ۷۰ هزار تنی گندم به این بندر در تاریخ ۱۵ مارس ۲۰۰۸ راه اندازی شد.

اما طرح های جدید توسعه گوادر نخستین بار در سال ۲۰۰۷ به عنوان یکی از طرح های پیشنهادی توسعه طلبانه پرویز مشرف نخست وزیر وقت پاکستان مطرح شد. دولت مشرف رقمی حدود ۲۴۸ میلیون دلار برای توسعه این بندر در نظر گرفت.

اهمیت بندر گوادر برای کشورهای آسیای شرقی

بندر گوادر که جزئی از جغرافیای پاکستان در ایالت بلوچستان است، توسعه آن هم به لحاظ اقتصادی و هم به لحاظ سیاسی و امنیتی برای پاکستان، چین و کشورهای محیط پیرامونی پاکستان از ارزش و اهمیت خاصی برخوردار است.

این بندر برای پاکستان از از نقطه نظر اقتصادی دارای اهمیت است، از آنجایی که تمام فعالیت های اقتصادی و داد و ستد در این کشور به بندر کراچی متمرکز شده است، با توجه به تهدیدات امنیتی از ناحیه رشد تروریسم در داخل پاکستان، خصوصاً در حومه بندر کراچی، این کشور به منظور اینکه فعالیت های اقتصادی اش در معرض آسیب کمتری قرار داشته باشد و از جانبی هم رشد و بالندگی اقتصادی را شاهد باشد، تصمیم گرفت تا بندر گوادر را که موقعیت استراتژیک دارد، توسعه دهد. توسط بندر گوادر در داخل پاکستان سبب رشد و پویایی اقتصادی در تمام پاکستان به خصوص در ایالت فقیرنشین و کمتر توسعه یافته بلوچستان خواهد شد.

چین یکی از مطرح ترین کشورهای جهان خصوصاً در عرصه اقتصادی است و در دو دهۀ اخیر در این زمینه رشد چشمگیری داشته است. رشد بی نظیر چین در زمینۀ اقتصادی، مستلزم دسترسی به منابع انرژی است. از این رو این مسأله به اولویت اساسی چین در عرصه بین المللی مبدل شده است.

با توجه به شدت رقابت میان ایالات متحده آمریکا و چین، توسعه گوادر از نقطه نظر امنیتی نیز می تواند چین را در موقعیت بهتری قرار دهد و این کشور با ایجاد و داشتن پایگاه های نظامی در نقاط استراتژیک از جمله در گوادر و خاورمیانه، می تواند برنامه های با رویکرد نظامی داشته باشد.

رقابت چابهار و گوادر

بندر چابهار تنها بندر اقیانوسی ایران، یکی از آن بنادر استراتژیک و راهبری ایران به حساب می آید که می تواند ما را به آب های آزاد متصل کند. عمق دریا در سواحل چابهار، به پهلوگیری کشتی های سنگین کمک می کند که این امر برای افزایش تجارت خارجی ایران حائز اهمیت است. همینطور توان هاب و کانونی شدن چابهار برای مرکز تجارت خارجی و ترانزیت منطقه بسیار بالا است.

بندر چابهار و گوادر، بنادر اقیانوسی در نزدیکی یکدیگر هستند. هر دو به اقیانوس هند راه دارند و هر دو می توانند راه کشورهای محصور در خشکی آسیای مرکزی به آب ها باشند. رقابت این دو کشور به معنای آن است که بین چین و هند در نفوذ در آسیای مرکزی و رسیدن به قدرت اول اقتصادی جنوب آسیا، اختلاف وجود دارد و این رقابت، در بازی های منطقه ای خودنمایی خواهد کرد.

باوجود آنکه چابهار و گوادر اهمیتی استراتژیک در اقتصاد آینده منطقه و جهان دارند اما در روند توسعه اختلافات فاحشی را تجربه می کنند؛ چین گوادر پاکستان را با روند رو به افزایشی تجهیز و توسعه می کند اما هند هنوز سرمایه گذاری اولیه خود در چابهار را نیز اجرایی نکرده است.

چین در یک برنامه منسجم ۱۵ ساله متعهد شده ۶۲ میلیارد دلار در گوادر سرمایه گذاری کند و تاکنون نیز ۱۴ میلیارد دلار از حجم سرمایه گذاری تعهدی خود را وارد میدان کرده است؛ این در حالی است که هند حداکثر متعهد شده حدود ۱ میلیارد دلار به تفسیر ۸۵ میلیون دلار برای تجهیز اسکله های بندر شهید بهشتی، ۱۵۰ میلیون برای توسعه پس کرانه های بندر و ۹۰۰ میلیون دلار هم برای توسعه راه آهن چابهار سرمایه گذاری کند که هنوز هیچ کدام را عملی و وارد میدان کرده است.

علاوه بر حجم سرمایه گذاری در میزان و مقدار توسعه دو بندر نیز اختلافات فاحشی وجود دارد، بندر گوادر در برنامه منسجم چین قرار است تا سال ۲۰۵۰ توانایی پهلوگیری ۸۸ کشتی مادر به صورت هم زمان را داشته باشد و به ظرفیت تخلیه و بارگیری ۴۰۰ میلیون تن در سال برسد؛ این در حالی است که بندر چابهار قرار است در فاز نهایی و با آماده شدن پسکرانه های ریلی و جاده ای به ظرفیت ۷۷ میلیون تن در سال برسد.

برتری بندر چابهار نسب به بندر گوادر

توسعه گوادر در حالی است که چابهار نسبت به گوادر برای توسعه مطمئن تر و به صرفه تر است. دسترسی گوادر به جاده معروف ابریشم و سپس کشورهای آسیای میانه به دلیل کوهستانی بودن و صعب العبور بودن مناطق سخت و هزینه بر است و این در حالی است که به گواه کارشناسان دسترسی چابهار به جاده معروف ابریشم و آسیای میانه راحتر و کم هزینه تر است.

علاوه بر دسترسی؛ امنیت نیز در بلوچستان پاکستان که از قضا گوادر نیز در آن واقع است تبدیل به یک معضل بزرگ برای چین شده است؛ گروه های تروریستی امنیت را در بلوچستان پاکستان و منطقه اطراف گوادر مختل کرده اند. دولت پاکستان در این منطقه قدرت کمی دارد و توانایی برقراری امنیت مسیرهای ترانزیتی هدف چین را ندارد.

چین و پاکستان قصد دارند برای اتصال به اروپا از دریای خزر استفاده کنند. این یعنی همان شکل گیری کمربند جاده ای که ایران را دور می زند. بدین گونه که ایران از مسیر اصلی حذف شده و حتی مسیر کریدوری شمال به جنوب نیز مقداری به حاشیه می رود. دقیقاً همانند اتفاقی که در شمال غرب کشور در حال رخ دادن است.

بنابراین رقابت میان چابهار و گوادر بسیار راهبردی تر از آن چیزی است که ما فکر می کنیم. یک دلیل تنش ایران در شمال غرب کشور با ترکیه و آذربایجان نیز به همین رقابت بر می گردد که کاملاً اقتصادی است.

کمبود زمین و میزان بالای بهای انرژی در «گوادر» و پاکستان نیز از دیگر معضلاتی است که چینی ها با آن دست و پنجه نرم می کنند؛ همه این ها دست به دست هم داده اند تا چابهار نسبت به گوادر برای سرمایه گذاری و توسعه مطمئن تر و به صرفه تر باشد.

با توجه به همین ویژگی های منحصربه فرد چابهار؛ چینی ها قبلاً در زمان دولت دهم با وجود آنکه درگیر پروژه گوادر بودند پیشنهاد ۶۰ میلیون یورویی برای سرمایه گذاری در بندر چابهار و اتصال این بندر به جاده معروف ابریشم را داده اند.

با این تفاسیر به نظر می رسد باید در شرایط حاضر و تعلل مکرر هند برای سرمایه گذاری در چابهار به سراغ چینی ها رفت و توازنی میان چین و هند برقرار کرد به ویژه آنکه هند از برجام تاکنون مرتباً بهانه تعلل در توسعه چابهار را اول از ترس بازگشت تحریم ها و حالا خود تحریم ها گذاشته و به نظر می رسد خیلی محتاطانه و کند حرکت می کند؛ با حرکت فعلی هند و با توجه به نیاز مبرم چابهار به درگیر کردن منابع مالی بین المللی در توسعه به نظر می رسد این بارهم ایران در جذب بار و کالا علی رغم موقعیت ویژه و منحصر به فرد چابهار عقب می افتد.

ضرورت ایجاد خطوط ریلی در بندر گوادر

بر اساس یکی از ارزیابی های صورت گرفته، برای آنکه بندر گوادر به یک بندر و گذرگاه تمام عیار تبدیل شود، وجود خطوط ریلی در آن ضروری است. اما احداث این خط ریلی بیش از یک دهه طول خواهد کشید. در طول این مدت، مواصلات فراساحلی در بنادر رقیب منطقه به طور چشمگیر بهبود خواهد یافت و بیش از پیش نقص های بندر گوادر مشهود خواهد گردید.

در طول سال های آتی، شبکه بزرگراه های پاکستان به طور کامل به سمت کراچی گسترش خواهند یافت. در همین دهه آتی، خطوط عمده ریلی از کراچی به پیشاور احتمالاً نوسازی خواهد شد و متعاقب آن عبور و مرور ترابری سریع تر خواهد گردید.

در راستای تقویت هر دو بندر فوق، دولت پاکستان باید بیش از پیش تلاش کند تا راه مواصلاتی فراساحلی از بندر کراچی را با دور زدن راه های پر ازدحام این شهر احداث نماید.

در ادامه همین مسیر احداث شده، بندر گوادر می تواند حجم قابل توجهی محموله ترابری را جذب کند. مقامات بندر اعلام کرده اند تا عمق ۲۰ متری می توان کار لایروبی را انجام داد اما در حال حاضر، توان تجارت ترانزیتی بندر گوادر احتمالاً بیشتر از همه بنادر پاکستان است اگرچه دورنمای روشنی از حیث رشد تجارت ترانزیتی و کسب و کار ترابری محموله ای در پاکستان دیده نمی شود.

با توجه به به محیط رقابتی منطقه، بندر گوادر به محرک های محلی متعددی جهت رشد نیاز خواهد داشت. این بندرگاه باید به عنوان ابزاری برای توسعه منطقه ساحلی مکران پاکستان و به طور گسترده منطقه بلوچستان جنوبی این کشور مورد استفاده قرار گیرد که در زمینه فعالیت های صنعتی در بخش های صنعتی، صادرات مواد معدنی و گردشگری قطب شناخته شده است.

یکی از راهبردهای رشد بندر گوادر باید تقویت توانمندیهای بلوچستان جنوبی – خط ساحلی طویلش که تا کنون به اندازه کافی بهره برداری نشده و منابع معدنی سرشارش – بحث و بررسی و برطرف سازی چالش های فراگیر آن است. این منطقه که تشنه آب است نیازمند احداث سدهای کوچک و پروژه های مختلف نمک زدایی است تا برای افراد محلی آب شرب همراه با محصولات غذایی تازه فراهم آید.

بندر گوادر گذرگاه اقتصادی چین و پاکستان

بندر گوادر یکی از بنادر مهم مواصلاتی در پاکستان است و بخش زیادی از تجارت ۶۴ میلیارد دلاری چین و پاکستان از طریق این بندر صورت می پذیرد. همچنین این بندر در چارچوب گذرگاه اقتصادی چین و پاکستان نیز دارای اهمیت ویژه ای است.

هم اکنون ۸۵ درصد از نفت وارداتی چین از تنگه مالاگا به این کشور انتقال می یابد و بندر گوادر در آینده پتانسیل تبدیل به ترمینالی برای انتقال نفت از خاورمیانه به چین را دارد. همچنین پکن در نظر دارد بخشی از صادرات خود را از جاده مواصلاتی چین-پاکستان به بندر گوادر منتقل کرده و سپس از این بندر به خاورمیانه و اروپا ارسال کند.

منبع: مهر

انتهای پیام/