به گزارش پایگاه خبری گفتمان دریا، «لنج ­سازی» در طول تاریخ مانند اکثر حرفه‌­ها و هنرهای کهن، نسل به نسل و از پدر به پسر منتقل ­‌شده است. لنج‌ها به طور سنتی با استفاده از دست و چوب ساخته می‌شوند. لنج­‌ها را ذهنی و بدون نقشه می‌سازند و نقشه اولیه را لنج‌­سازان از پدران‌شان و پدران‌شان از پیشینیان خود نیز آموخته­‌اند.

به‌طورکلی می‌توان گفت هر آنچه در این هنر و صنعت وجود دارد، به شکل تجربی انتقال یافته است. جنس لنج‌های قدیمی از چوب‌­های جنگلی مقاوم به رطوبت، تنه درختان محلی مانند کرت، کهور، کنار، تنه درختان غیر محلی مانند توت و چنار و همچنین یک نوع چوب مرغوب هندی به نام «سای» که برای بدنه کشتی استفاده می­‌شود نیز بوده است.

استادکاران پس از ساخت لنج­‌ها درزهای آن را قیراندود می­‌کنند و با این کار منافذ لنج­‌ها بسته و راه نفوذ آب به درون آن گرفته می­‌شود. دریانوردان ایرانی این لنج‌ها را با توجه به موقعیت خورشید، ماه‌، ستاره و با استفاده از فرمولی خاص برای محاسبه عرض و طول جغرافیایی و همچنین عمق آب و پیش بینی‌های آب و هواشناسی می‌سازند.

دانش ساخت لنج به مناطق جنوبی کشور و نواحی خلیج فارس اختصاص دارد. شهرهای زادگاه لنج‌سازی را بندر ریگ، گناوه، بوشهر، جزیره شیف و برخی دیگر از بنادر جنوب ایران معرفی می‌کنند. قدمت ساخت این لنج‌های چوبی و زیبا در هرمزگان به ۳۰۰۰ سال پیش و نیز به دوران ایلامیان باز می‌گردد.

در طول تاریخ، مردمان ایران به وسیله لنج‌ها، با جهان ارتباط داشتند و جهان نیز از این طریق، با فرهنگ ایرانی آشنا می‌شد. این شناورهای چوبی که با نام «جُهاز» هم شناخته می‌شوند، جهت مسافربری و باربری ساخته و در سفرهای دریایی، تجاری، ماهی‌گیری و غواصی مروارید مورد استفاده قرار می‌گیرند. مسیر عبور این لنج‌ها معمولا کشورهای حاشیه خلیج فارس و بنادر کشورهای آفریقایی مانند زنگبار، مومباسا و هندوستان است.

بیشتر کارگاه‌های ساخت لنج‌های چوبی در استان‌های بوشهر، هرمزگان، سیستان و بلوچستان، و خوزستان قرار دارند و در این مناطق می‌توان به تماشای ساخت لنج‌های باشکوه نشست. برای ساخت لنج از چوب‌های جنگلی مقاوم در مقابل رطوبت برای اسکلت استفاده می‌کنند و بدنه را با تخته‌های مرغوب هندی به نام سای یا چوب برمه می‌سازند. جالب است که در هنگام به آب اندازی لنج، یک مراسم آیینی وجود دارد و آوازهای محلی خوانده می‌شود که توان و همکاری سازندگان لنج یا همان گلافان را دو چندان می‌کند. به اشعاری که در هنگام به آب انداختن لنج می‌خوانند «سَلی» می‌گویند که معمولا محتوایی مبتنی بر درود و صلوات بر پیامبر اسلام(ص) دارند.

دانش ساخت و دریانوردی با لنج سنتی خلیج فارس در سال ۲۰۱۱ میلادی به عنوان هشتمین میراث ناملموس ایران در اجلاس اندونزی سازمان یونسکو به ثبت رسید که از قدیمی‌ترین صنایع بومی جنوب ایران به شمار می‌رود و قدمت آن نیز به دوره افشاریان باز می‌گردد.

کم فروغ شدن لنج‌سازی در ایران

لنج‌های چوبی دارای روح هستند و تاریخچه چند هزار ساله را با خود به دوش می‌کشند و این موضوع موجب ناراحتی است که این‌گونه لنج‌ها را با نمونه‌های فایبرگلاسی جایگزین کرده‌اند؛ با توجه به اینکه لنج‌های فایبرگلاسی زودتر ساخته می‌شوند، اما به مراتب زودتر از دور خارج شده و دیگر کارایی ندارند.

عمر لنج‌های چوبی را بیش از ۱۰۰ سال برآورد می‌کنند و امروزه برخی از آن‌ها هنوز امواج دریاها را می‌شکافند؛ اما عمر شناورهای فایبرگلاسی به ۲۰ سال هم نمی‌رسد. همچنین لنج‌های چوبی قابل تعمیر هستند، اما نمونه‌های فایبرگلاسی‌شان معمولا امکان تعمیر ندارند. 

در سال‌های اخیر سازمان بنادر و دریانوردی و سازمان محیط ‌زیست تولید و ساخته هرگونه شناورهای چوبی را ممنوع و شناورهایی با جنس فایبرگلاس را جایگزین شناورهای چوبی کرده بود. همین موضوع نیز سبب شد تا لنج‌سازی که از قدیمی‌ترین هنرهای دستی ایران است از رونق بیفتد. این روزها گلافان یا لنج‌سازانی که از کسب‌وکار افتاده‌اند بیشتر وقت‌شان صرف تعمیر، اسکراپ و فتیله‌کوبی شناورهای چوبی می‌شود و خود را از ساخت لنج‌های چوبی جدید بازنشسته کرده‌اند.

متاسفانه این روزها، کشورهایی نظیر پاکستان و هند سازنده بزرگترین لنج‌های چوبی در دنیا هستند ومانند لنج‌سازان ایرانی با مشکلات اقتصادی دست‌وپنجه نرم نمی‌کنند. به این ترتیب در سال‌های آینده، نام این کشورها در ساخت لنج‌های چوبی مطرح می‌شود و ایران از عرصه رقابت نیز خارج خواهد شد.

تهیه و تنظیم: خبرنگار مینا خلیل زاده

انتهای پیام/